Glasschilderkunst - brandschilderen (3)

In de I9de eeuw heeft men dank zij de voorkeur van de romantiek voor het verleden en vooral de middeleeuwen, geprobeerd de oude technieken te herontdekken en de gotische traditie voort te zetten. Glazeniers die de oude ramen restaureerden ontdekten weldra de geheimen van de middeleeuwse kunstenaars. Maar de kunstenaars die van de academies kwamen en zich alleen interesseerden voor de doorsnee smaak bleven onkundig van die artistieke en technische opleving van de glasschilderkunst, die niettemin in Engeland al bewonderenswaardige producten opleverde, met name in de werken van de prerafaëlieten Burne-Jones en William Morris.

Tijdens de eeuwwisseling heeft zich ten slotte een ware renaissance voltrokken dank zij de ideeën van Ruskin, van William Morris en van Maurice Denis. De universele stijlrevolutie tegen 1900 is kenmerkend voor ramen van Wyspianski te Krakow, van Mehoffer te Freiburg, van Grasset te Parijs, van Cingria te Carouge, Geneve (St.-Pieter) e.a., van Denis te Geneve (St.-Pieter) en van Desvallières, die Hèbert-Stevens en Couturier de glazen van het ossuarium van Douanmont liet maken. De 'ateliers voor kerkelijke kunst' in Frankrijk, Duitsland, Zwitserland en elders hebben gewerkt aan een vorm voor de glasschilderkunst die paste in de kunst van de tijd. Deze pogingen werden na 1920 nog begunstigd door de ontwikkeling van de Europese kunst in de richting van het kubisme en later van de abstracte kunst.

Direct na de eerste wereldoorlog was er enorm veel gebroken glas te herstellen in de kerken, vooral in Frankrijk en in België, waardoor zowel Monumentenzorg als de stedelijke magistratuur zich voor een moeilijke taak gesteld zag. Een glas-in-loodraam bleef een voorwerp dat aan bepaalde conservatieve eisen moest voldoen, waaraan enkele kunstenaars tevergeefs probeerden te ontkomen. De Zwitser Hans Stocker en de Nederlanders Jan Toorop, R.N. Roland Holst en Johan Thorn Prikker zagen zich voor dezelfde problemen geplaatst.

Vooral Thorn Prikker was een belangrijke schakel in de geschetste ontwikkeling, aangezien zijn werken - waarvan de meeste zich in Duitsland bevinden - vele latere kunstenaars de weg gewezen hebben naar een wezenlijke vernieuwing. Maar pas na de tweede wereldoorlog wist het gebrandschilderde raam zich te bevrijden van zijn traditionele banden. De knoop werd doorgehakt door de pastoor van Assy en pater Couturier, toen eerst aan Rouault opdracht voor kerkramen gegeven werd, daarna aan Bercot en Bazaine en tenslotte aan Chagall. Tegelijkertijd werkten er schilders, mozaïekkunstenaars en beeldhouwers als Léger, Matisse. Lipchitz, Richier en Lurcat. Niet veel later ontwierp Matisse ramen voor Vence en Léger en Bazaine voor Audincourt.

Nu was de ware doorbraak een feit en men begon in te zien dat eigentijdse kunstenaars ook heel goed zouden kunnen werken in oude kerken: Manessier in Bréseux, Villon in Metz, Cocteau in Saint-Maximin. Het werd al gauw gebruikelijk dat de schilder het raam ontwierp, terwijl het atelier van de meester de uitvoering op zich nam. Zo ging ook Leon Zack te werk in Issy-les-Molineaux; Zack met Janie Pichard in de Sacre-Coeur te Mulhouse; Manessier te Hem (bij Rijsel) en te Bazel; Le Moal te Rennes; Louttre en Bertholle te Annemasse; Janie Pichard te Parijs (rue de Sèvres), Forbach, Annecy en in Duitsland; Ubac en Elvire Jan te Ezy-sur-Eure en Boulogne-sur-Mer; Resvani in klooster van Orsay; Odette Ducarre te Nevers en Straatsburg; Jean Bazaine in de Saint-Severin en Le Chevallier in de Notre-Dame te Parijs.

Hoewel op veel minder grote schaal, is de ontwikkeling van de glasschilderkunst vrijwel dezelfde geweest in Nederland: Charles Eyck, A.J. der Kinderen, J. Thorn Prikker, R.N. Roland Holst, H. Jonas, en vooral de uit een oud glazeniersgeslacht stammende Joep Nicolas met de ramen in de Janskerk te Gouda, en in België: E. Yoors, J. Wauters, J. Hendrickx, M. Leenknecht, A. Blondeel, G. de Graeve. J.B. Caponnier e.a.
Door de recente tendens om zo weinig mogelijk geld te besteden aan de decoratie van kerkgebouwen, zijn de opdrachten van kerkelijke zijde echter sterk verminderd.

Er is gelukkig wel een steeds grotere vraag naar monumentale glasramen voor scholen, stadhuizen, flatgebouwen, zakencomplexen en winkels. Het is opvallend dat voor deze niet-religieuze opdrachten de technieken zich snel moderniseren en dat er met geheel nieuwe vormen geëxperimenteerd wordt. Zo heeft het ouderwetse glas-in-loodraam plaats moeten maken voor glas-in-beton. Niet altijd zijn dergelijke vernieuwingen direct een succes geweest (verkeerd begrepen ritmiek en te schelle kleuren), ook niet op technisch gebied (glas-in-beton bleek vaak niet waterdicht). Men heeft ook wel het glas vervangen door synthetisch materiaal waardoor grotere oppervlakten mogelijk zijn; er worden ook experimenten gedaan met zogenoemd 'fused glass' (in Nederland Joop van den Broek).
(bron: Grote Nederlandse Larousse Encyclopedie (25 delen - deel 10)

Dit artikel is verdeeld over verschillende paginas: 1   2   3