Glasschilderkunst - brandschilderen (2)

De stukken glas werden door H-vormige loden roeden aan elkaar gemonteerd en op de knooppunten aan elkaar gesoldeerd. De panelen die zo ontstonden zette men in een raam van ijzeren staven en, nadat onder de roeden kit was aangebracht en het geheel stevig aangedrukt en opgepoetst was, kon men spreken van een voltooid gebrandschilderd raam.
De bewaard gebleven ramen uit de 12de eeuw zijn talrijk in Duitsland (Augsburg, Soest, Marburg a/d Lahn, Regensburg, Keulen, Freiburg, museum van Frankfort), in Oostenrijk (Klagenfurt), in Zwitserland(Flums), in Engeland (York, Canterbury), in Spanje (Leon), in Italië (Orvieto) en vooral in Frankrijk (Le Mans, Poitiers, Angers, Gargillesse-Dampierre, Vendome).
In de 13de eeuw werd het hoogtepunt bereikt in de ateliers van de kathedraal van Chartres.

Er werden twee typen vensters gemaakt: het ene met kleine taferelen die verdeeld werden over verschillende grillig gevormde vakken: het tweede, in grote vensters, met vaak meer dan levensgrote staande figuren.

De techniek in de 13de eeuw was gelijk aan die in de 12de, maar het vergroten van de ramen en de grotere snelheid waarmee het werk uitgevoerd werd, leidde vaak tot een minder verfijnd, maar toch wel monumentaal geheel, met overigens fantastische kleuren. Het versierde detail komt nauwelijks of in gestileerde vorm voor: men laat liever de donkerder kleuren spreken, waaronder vooral het blauw en het rood domineren. Het beroemdst zijn de ramen van Chartres.

Kunstwerken in dezelfde stijl vindt men in Bourges, Sens, Laon, Soissons, Poitiers, Rouen, Coutances, Straatsburg en Wissembourg. Invloed van deze kunst is merkbaar bij de glasramen te Canterbury, Lincoln, York en Salisbury. In Duitsland ontwikkelde zich een eigen glasschilderkunst, waarvan mooie voorbeelden bewaard bleven, o.a. in de St. Kunibert te Keulen, de St. Elisabeth te Marburg en te Regensburg. In Italië vindt men nog glasramen uit die tijd in de St.-Franciscuskerk te Assisi (misschien werk van Duitse meesters). Een aparte 'school' was enige tijd werkzaam te Lyon en beïnvloedde de kerkramen van Chalons-sur-Marne, van de Saint-Remi te Reims, van Troyes en van Orbais. In het tweede kwart van de 13de eeuw deden zich in de Parijse ateliers vernieuwingen voor (Saint-Germain-des-Pres, Sainte-Chapelle en Notre-Dame te Parijs), die opnieuw van invloed waren op heel Frankrijk (Clermont-Ferrand, Saint-Julien-du-Sault, de kathedraal van Tours en die van Le Mans).

Tegen 1260 begon een nieuwe periode in de geschiedenis van dc glasschilderkunst: de vensters werden nog levendiger en helderder van kleur, om de kerken van meer licht te voorzien combineerde men gekleurde ramen met ongekleurde met een grisailletekening op blank glas (de Saint-Urbain te Troyes, de kathedraal van Sées en de Sainte-Radegonde te Poitiers). Een nieuwe vondst veranderde in het begin van de 14de eeuw nogmaals de techniek van het glasschilderen: de uitvinding van het zilvergeel maakte een lichte en schitterende tint mogelijk, waardoor men de traditionele zwarte tekening plaatselijk kon kleuren, zodat er minder gekleurde glaasjes nodig waren en grotere oppervlakken mogelijk waren. De schildertechniek werd steeds geraffineerder en benaderde vaak die van de miniaturen (de Saint-Pierre en de kathedraal van Chartres, de Saint-Ouen te Rouen, de kathedraal van Evreux, de Sainte-Radegonde te Poitiers, enz.) In de 14de eeuw bereikten de glazeniers met hun verfijnde kunst een niveau dat vergelijkbaar is met dat van de paneelschilders uit die tijd, zodat ze op het eind van de eeuw werken schiepen die vergelijkbaar zijn met de grote altaarstukken van Melchior Broederlam of met de miniaturen in de getijdenboeken van de Due de Berry (de kathedraal van Evreux, de Saint-Severin te Parijs, de crypte van de kathedraal van Bourges, enz.) De Italiaanse en de Vlaamse schilderkunst beïnvloedde de weergave van het perspectief. Vlaamse glazeniers gingen over heel Europa de glasschilderkunst beoefenen en leren. Op het eind van de middeleeuwen hervond de glasschilderkunst de helderheid van de kleuren en het schitterende en contrasterende effect, die zij in het begin ook had: de St.Pieters te Anderlecht, de St.Gummarus te Lier (raam van Rombout & Keldermans), in Frankrijk (Bourges, Moulins. de Elzas, de Saint-Ouen te Rouen en de kathedraal te Evreux), in Spanje, maar door Vlamingen gemaakt (Léon, Sevilla, Avila). De invloed van de gewone schilderkunst en de prentkunst deed zich steeds meer voelen, en werd overduidelijk bij de opkomst van de renaissance. De grote Florentijnse meesters tekenden glasramen voor de Dom: Ghiberti, Uccello, Andrea del Castagno en Donatello. Daarna stierf de Italiaanse glasschilderkunst uit in Italië, maar zij beïnvloedde de bloeiende glasschilderkunst in Frankrijk na de 16de eeuw (Van Ort te Rouen, Arnaud de Moles te Auch, Engrand Leprince te Beauvais en Rouen). Bijna de helft van de oude glazen in Frankrijk dateert uit de 16de eeuw (vooral in Montmorency, de Saint Vincent van Rouen, Brou, de kathedralen van Sens, Bourges en Troyes).

Antwerpen en Brussel waren belangrijke centra: hier werkten respectievelijk Jan Hack, Michiel Coxcie, Bernard van Orley, Dijneman Meijnaert. Arnold van Ort uit Nijmegen, Dirck Vellert en Nicolaes Rombouts (de St.-Goedele te Brussel, de St.-Catharina te Hoogstraten, de kathedraal te Doornik, de St.-Jacob, de St.-Maarten en de St.-Servaas te Luik en de St.Waltrudis te Bergen). Ook in Spanje ontstaan enkele mooie werken (o.a. in de kathedraal van Toledo). Inmiddels perfectioneerde de techniek zich weer door de uitvinding van het Jean Cousinrood en het plaquéglas (kapel te Vincennes, de Saint-Etienne-du-Mont te Parijs en de kerken te Troyes). Nadat men zich in het begin van de eeuw vooral had toegelegd op kleine glasmedaillons voor particulier gebruik (Leidse school: Cornelis Engelbrechts en zijn zonen), werden in de noordelijke Nederlanden in de 16de eeuw pas vrij laat monumentale glazen gemaakt. De beroemdste zijn de zogenoemde Goudse glazen van Dirck en Wouter Crabeth in de Janskerk te Gouda.

In de 17de eeuw werd ten slotte gebruik gemaakt van verschillend gekleurde emailverven op het glas, hetgeen sommigen een aanslag vonden op het oude metier, maar dat is geen duurzame techniek gebleken vanwege de verschillende uitzettingsgraden van glas en email. Dergelijke emailglasschilderingen zijn te zien in enkele van de talrijke vensters in de Grote Kerk te Edam. Het verval werd bovendien gestimuleerd door laat-renaissancistische en classicistische architectuurtheoretici, die stelling namen tcgen de esthetiek van het gekleurde glas dat zo karakteristiek was voor de middeleeuwen en de Franse renaissance. In gebouwen als de kapel van de Invalides, de kapel van Versailles of de kerk Saint-Sulpice te Parijs duldde men niets anders meer dan witte glazen met beschilderde boorden in email, versierd met wapenschilden of monochrome taferelen in grisaille of zilvergeel. In de 18de eeuw werden de technieken om gekleurd glas te maken nauwelijks meer gehanteerd en bijna vergeten, behalve in enkele landen als Engeland en Duitsland, waar de belangstelling voor gebrandschilderde vensters was blijven bestaan.

Dit artikel is verdeeld over verschillende paginas: 1   2   3